مسئله 1327- اوّل ماه به پنج چيز ثابت مى‏شود:

اوّل: خود انسان ماه را ببيند.

دوّم: عدّه‏اى كه از گفتۀ آنان اطمينان پيدا شود، بگويند ماه را ديده‏ايم و همچنين است هر چيزى كه به‌واسطۀ آن اطمينان پيدا شود.

سوّم: دو مرد عادل بگويند كه در شب ماه را ديده‏ايم، ولى اگر صفت ماه را بر خلاف يكديگر بگويند يا شهادتشان خلاف واقع باشد، مثل اينكه بگويند داخل دايرۀ ماه طرف افق بود، اوّل ماه ثابت نمى‏شود، امّا اگر در تشخيص بعض خصوصيات اختلاف داشته باشند، مثل آنكه يكى بگويد ماه بلند بود و ديگرى بگويد نبود، به گفتۀ آنان اوّل ماه ثابت مى‏شود.

چهارم: سى روز از اوّل ماه شعبان بگذرد كه به‌واسطۀ آن اوّل ماه رمضان ثابت مى‏شود و سى روز از اوّل ماه رمضان بگذرد كه به‌واسطۀ آن اوّل ماه شوال ثابت مى‏شود.

پنجم: حاكم شرع حكم كند كه اوّل ماه است.

مسئله 1328- اگر حاكم شرع حكم كند كه اوّل ماه است، كسى هم كه از او تقليد نمى‏كند، بايد به حكم او عمل نمايد؛ ولى كسى كه مى‏داند حاكم شرع اشتباه كرده، نمى‏تواند به حكم او عمل نمايد.

مسئله 1329- اوّل ماه با پيشگويى منجّمين ثابت نمى‏شود، ولى اگر انسان از گفتۀ آنان اطمينان پيدا كند، بايد به آن عمل نمايد.

صفحه 201

مسئله 1330- بلند بودن ماه يا دير غروب كردن آن دليل نمى‏شود كه شب قبل، شب اوّل ماه بوده است.

مسئله 1331- اگر اوّل ماه رمضان براى كسى ثابت نشود و روزه نگيرد، چنانچه بعد معلوم شود كه ماه رمضان بود، بايد روزۀ آن روز را قضا نمايد.

مسئله 1332- اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود، در هر جايى هم كه افقش با آنجا نزديك باشد، نظير همه شهرهاى ايران، اوّل ماه براى همه ثابت مى‏شود.

مسئله 1333- روزى را كه انسان نمى‏داند آخر رمضان است يا اوّل شوّال، بايد روزه بگيرد، ولى اگر پيش از مغرب بفهمد كه اوّل شوال است بايد افطار كند.

مسئله 1334- اگر زندانى و مانند آن نتوانند به ماه رمضان اطمينان كنند، بايد به گمان عمل نمايند و اگر آن هم ممكن نباشد، هر ماهى را كه روزه بگيرند صحيح است و بهتر آن است كه بعد از گذشتن يازده ماه از ماهى كه روزه گرفته‏اند، دوباره يك ماه روزه بگيرند، ولى اگر بعد گمان پيدا كردند، بايد به گمان عمل نمايند.